Jannah Theme License is not validated, Go to the theme options page to validate the license, You need a single license for each domain name.

PASARELA AO INFINITO,(O monumento aos “Mortos do Portiño”, de Pepe Galán) Xavier Seoane

PASARELA AO INFINITO

(O monumento aos “Mortos do Portiño”, de Pepe Galán)

Xavier Seoane

O monumento do escultor Pepe Galán no Portiño, veciño á cidade da Coruña, en conmemoración dos republicanos coruñeses que intentaron fuxir por mar e foron asasinados polos militares poucos meses despois do golpe militar, esperta na imaxinación, de maneira espontánea, o mundo funerario das estelas que, gravadas nos sartegos, chegaron a nós desde as fonduras dos tempos. Incluso, malia as lóxicas e grandes diferenzas, pode evocar o espírito conmemorativo latente nos epigramas da conmovedora Antoloxía palatina, ese espléndido legado de Greza no que se evocan de forma breve (e cunha digna, ética, humana e solidaria gravitas) múltiples personaxes e incidencias humanas. Mais no caso da escultura do Portiño non hai lugar para a literatura ou a evocación poética, pois o escultor optou por unha austera sobriedade, de modo que o único documento textual é a sucesión dos nomes das dezanove vítimas antifranquistas.

Porque Pepe Galán, home preocupado pola memoria histórica e artista militante nas causas éticas e sociais, sabedor da transcendencia que supón para unha sociedade o coñecemento veraz do pasado e a lóxica reparación das vítimas e dos seus descendentes, quixo facer unha intervención escultórica que servise tanto de homenaxe como de documento evocador deses tráxicos feitos, onde o intento de fuga por mar de case un cento de anarquistas rematou no tráxico masacre duns homes cuxo único delicto era a condición democrática, un elevado grao de conciencia política e a demanda de xustiza social.

Como a homenaxe era ás vítimas, o escultor adoptou a estratexia de agachar o seu protagonismo, realizando unha peza sumamente discreta, de achega conceptual e minimalista, que respectase incluso, coa súa humildade, a contorna, integrándose no espazo e na orografía de maneira natural: ese anfiteatro verde de vastas perspectivas oceánicas que abraia pola súa maxestosa beleza e escala.

Por iso decidiu traballar a nivel de terra (símbolo da morte, do enterramento, da perennidade?) e de aire (símbolo aberto a resonancias de esperanza, de altura, de liberdade, de soños e arelas non por incumpridos menos presentes?).

Canto aos materiais, usou o aceiro cortén para o corredor, que de forma intencionada contrasta o valor expresivo da súa textura ferruxenta de cor vermelliza-castaña co verdor vizoso da vexetación. Canto ás letras cos nomes das vítimas gravados na superficie plana, botou man do chumbo, como testemuña do mineral co que lles encheron o corpo.

A peza concíbese formalmente como un camiño de 20 metros, que tan só ascende e descende nos dous pequenos tramos de chanzos extremos, dirixíndose por un lado a unha difícil ou imposible fuga por terra, e, polo outro, a un horizonte marítimo inalcanzable, aínda que fondamente desexado e, xa para sempre, baleiro.

Pepe Galán quixo deixar así a testemuña dun alicerzarse ou fundamentarse na terra mais tamén dun itinerare, dun camiño. Un camiño no que, como nos petróglifos das rochas da nosa costa, figura a ladaíña gravada dos nomes-signo dos protagonistas, que quen sabe se algún día a terra cubrirá, mais gardarán, como un petróglifo metálico, a evidencia dunha historia, dunha traxedia, dunhas vidas truncadas.

Na obra de Pepe Galán está ausente a retórica. Na súa nudez, na súa extrema sinxeleza, no seu ascetismo radical, permítenos transitar: sentar nos chanzos, desprazarnos a través da pasarela e do campo circundante ou apoiarnos nas barras que sosteñen as luces. Unhas luces que, por certo, acadan na noite unha relevancia simbólica desexada polo autor, que actuou neste caso como unha especie de Dan Flavin da nocturnidade, xerando un efecto escultórico de carácter óptico e inmaterial, que expresa un estado de ánimo e crea unha transfiguración espacial. Primeiro, porque dotou ás lámpadas dunha sutil luz azul cobalto, aurática e celeste, que expande a escultura no espazo circundante, e establece un contraste lumínico coa longa noite de pedra dunha escuridade ambiental non menos simbólica. Segundo, porque fixo que unha das luces palpebrexase levemente, creando así un certo símbolo da fraxilidade, máis tamén a constatación simbólica dun latexar, dun alentar…

A obra está concibida desde a extrema contención representativa, dentro da abstracción minimalista e conceptual. De aí o seu plantexamento cromático case monocromo, no que destaca a textura áspera e rugosa do aceiro cortén en contraste coas letras cuñadas de chumbo, creándose tamén un xogo de oposición entre a luz diúrna e a nocturna e entre a iluminación natural e a artificial en azul.

Mais esa concepción rigorosa e contida non impide un rico simbolismo. As escaleiras, e o camiño, son símbolos de tránsito, de movemento, de fuga. Os dous farois crean unha especie de pórtico ou porta que enmarca o horizonte co que a obra se referencia. Ese horizonte remarcado simboliza a liberdade. O chumbo, segundo se viu, testemuña as balas, a violencia destrutiva. A elección do aceiro cortén, e o plantexamento construtivo, evocan a cultura industrial, da que talvez algúns dos represaliados participaban, e aspecto que está moi presente, desde hai anos, na praxe escultórica de Pepe Galán. Por outra parte, e con excepción da luz, que simboliza o tenue, o quebradizo, o vulnerable, e quizais tamén o mínimo latexo da vida ou da esperanza, a elección dos materiais está en función da duración: de garantir a pervivencia da memoria fronte á erosión e aos estragos do tempo e do medio natural. A sensación de espazo, de baleiro, tan presente na obra e no lugar, tematiza a ausencia, a morte, e establece unha atmosfera de desprotección, de perda, de soidade.

Unha obra, coma outras do seu autor, feita desde a discreción, a intencionada sinxeleza e a mesura. Concibida como un ámbito para a lembranza, a solidariedade e a meditación. Unha especie de pórtico ao infinito ou de tránsito a unha imposible esperanza.

Recordo ter ido a ver a peza en diversas ocasións climáticas, lumínicas ou ambientais. Nunha das últimas, nunha noite dura e chuviosa, na compaña do escritor Méndez Ferrín. A intensa chuvia caendo oblicuamente, o vento racheado e tenaz e a sombra mesta contribuían a unha escenografía da adversidade que non lle ía nada mal a esta obra silenciosamente expresiva que evoca o intento de fuxida e o asasinato deses antifranquistas coruñeses vilmente executados por individuos con entrañas de chumbo e alma de aceiro.

A Coruña, 2013.

Vídeo, Mortos do Portiño, 2008. (Subt. English)

Publicaciones relacionadas

Deja una respuesta

Botón volver arriba