Hermetismo e tensión. Pepe Galán ao lonxe. Xavier Seoane
Pepe Galán pertence xerazonalmente aos artistas que viviron, moi novos, a transición democrática 
española. De aí que participase das inquietudes de radical transformación política, cultural e artística da fin do franquismo. Todo cambiaba, entón. Na arte, os que, coma el, comezaban a dar guerra, axiña acordaron o pulo do seu reloxo ao que viña de fóra, fartos da atonía local e de certa mediocridade xeralizada, do mergullamento nun larvado provincianismo e da ausencia de horizontes máis abertos e ambiciosos.
Con este talante fortemente rexenerador, non sempre exento dun sentido iconoclasta que achantaba algunhas das súas raíces no espírito combativo da vella vangarda, participou na renovación coruñesa da época co grupo Galga, a fins dos setenta e inicios dos oitenta. Mediada esta década, creará con outros compañeiros o espazo expositivo Gruporzán, veciño ao mar ártabro, onde as rompentes invernías lanzan ondas imposibles, quizais como alegoría de que a navegación da arte é de altura, na crista do risco e do non trillado. E co porto sempre lonxe.
Os seus inicios foron na pintura. Pero, nun proceso de xestación moi natural, o volume foi nacéndolle do plano. E encontrouse –contrariamente ao último Oteiza- coa escultura nas mans. Non sería o único artista en seguir ese proceso creativo, pero lle aconteceu coas caracteres propios do seu caso.
Pepe Galán emerxeu á consciencia creadora, pois, no ámbito da experimentación plástica dos setenta. Con figuracións daquela hora que progresivamente se irían limpando de adherencias e referentes para abrir o pano de sucesivas abstraccións, dentro do repertorio das linguaxes que conectaban co espírito da época, desde o expresionismo americano ao soporte-superficie como polos extremos, pero sen cerrarse tampouco aos chamamentos da materia nin aos ecos, personalizados, do conceptualismo ou do minimalismo…
O feito é que lindando o ano 1984 Pepe Galán se encontra navegando xa polos velames dos tensos lenzos brancos. O fiat da escultura producírase. O lenzo plano demandara tensión, e este impulso aprehendera espazo, nunha especie de metástase en que o lenzo se avolumaba creando unha espacialidade envolta sobre si mesma.
Esa expansión extrovertora deixoulle nas mans unhas pezas que, nos seus inicios, sobre unha peaña de ferro, erguían formas esveltas e curvas, non exentas dunha certa sensualidade, pero tampouco de tensións problemáticas contidas, que se amosaban como formadas “desde dentro”, como emanadas de forzas interiores, creando ritmos propicios para o xogo de luces e sombras, para unha aprehensión volumétrica do espazo traducida en expresiva e plástica obxectividade.
Procuraban unha fonda estrañecer no espectador eses inéditos velames, ese arados imposibles ou quillas irreais, esas anatomías irredentas, preñeces tensas ou fantasmagorías organicistas e modulables que unha imaxinación entre poética e perturbadora liberaba a partir desa enigmática interioridade que se mantiña no punto límite do xogo, nun equilibrio extremo entre tensión e contención, violencia e liberdade.
Fixo tamén Galán, nesa época, pezas máis acopladas á parede, sobre un fondo xeométrico plano. Son obras máis rectangulares, nas que as tensións curvamente alabeadas xogaban a violentar a xeometría minimalista da forma. Pezas nas que o branco inmaculado e luminosamente reverberativo dos primeiros tempos adquiría en ocasións tonalidades verdosas. Nas que incluso se podía chegar a xogar compositivamente con varios fragmentos, cos seus ritmos, equilibrios e formas.
Nin que dicir ten que estas forzas non deixaban de producir moitas veces unha certa, se non anguria, alomenos inquietude. Porque hai algo sempre tensionalmente expectante, unha enerxía interior que xera as formas, xeométricas ou orgánicas, pero da que o espectador nunca saberá se se trata dunha forza ou espírito benfeitor ou dunha metástase larvadamente perigosa. Contemplándoa, soñamos, e desexamos, a fortuna dun parto positivo, e até podemos fabular o desenlace dunha posible aparición desas formas e tensións descoñecidas no exterior. Pero iso sería tanto como romper o vaso das esencias, quebrar a ánfora que agacha o misterio de toda revelación.
Outras obras deste período son case como xanelas cegas, pechadas. ¿Poderíase pensar en certas alegorías da opresión, dunha liberdade irrealizada, dunha claustrofobia ferinte e limitadora? Desde logo, nelas, a inquietude dos horizontes cegos e os espazos impenetrables non abandona o espectador.
O que non deixa de ser evidente é a emerxencia dun hermetismo misterioso e dunha pugna derivada da forte competencia e contraste entre a dureza e o rigor do ferro e a brancura ductilmente amoldable do tecido, sempre, inevitablemente, máis cálido e cercano.
¿Existe o baleiro, ou é un soño noso? Ignoramos as realidades, formas, presenzas ou derivas que agacha a praxe imaxinativamente “empaquetadora” (¿e embalsamadora?) de Pepe Galán. Pero sabemos, ou alomenos sospeitamos a evidencia de incógnitas forzas no centro, nesa ausente presenza interior. Sabemos, tamén, que nunca entraremos dentro dese contendor de pulcra monocromía seductora, pero intimamente inhabitable. Ese espazo constitúe un ámbito de hermetismo e silencio alleo a nós. Pepe Galán envolveu baleiros, sentimentos, silencios, forzas, rumores… Cómprenos a nós, non entrar fisicamente, pois as regras de xogo converten esa posibilidade en imposible, pero si de maneira aurática e imaxinativa podemos soñar que viaxamos a través da matriz dese misterio.
Ten razón o poeta Xulio L. Valcárcel ao amosar a perplexidade non exenta de inquietude que como espectadores nos subxuga fronte ás obras de Pepe Galán:
“Correspondencias neses envoltorios, como paquetes sorprendentes ou vultos imposibles, enigmáticos na súa incertidume, que non refiren ningunha mímese da realidade, senón que se limitan a suxerir, a manternos á expectativa”.
É indubidable que a expectativa desa seducción non exenta, por veces, dunha certa anguria, é maior nas obras en que a estrutura exterior do ferro presiona o tecido, con forza, cara fóra. A sensación, entón, de que poidan estourar e saír as posibles vísceras inmateriais, os baleiros ou soños desa uterina caverna metafísica ou platónica é moi notoria.
Estes son os sobrios mundos, as engaiolantes xeometrías que soñou Pepe Galán nos anos oitenta. Neles, operou como un chamán imprevisible entre un incógnito Millares e un Lucio Fontana finistérrico, introvertido e rigoroso, creando, xunto ás asimilacións do conceptual e do minimalismo, certas alegorías do subconsciente, así como analoxías sobre o concepto de envoltorio. Analoxías ou metáforas contemporáneas, tan obxectualizantes, tan nosas. Pero Galán non envolve, como Christo, edificios. Nin obxectos pop ou de uso común. Galán envolve o que nin el mesmo pode saber, pois iso sería matar a razón de ser, a incertidume última que fixo nacer a súa obra.
É curioso constatar cómo, na traxectoria posterior de Pepe Galán, o ferro acabará por vencer, alomenos de momento, á tea. Nacerán, a consecuencia dese acto electivo, outras futuras viaxes do noso escultor: a serie do “Dentro encerrado”, os parabrisas rotos, as grandes pezas escultóricas ao exterior… pero eses son capítulos doutras historias, doutras memorias futuras. Nos oitenta, Galán debateuse no ring destas tensións: tecido e ferro. Para crear unha armadura tan misteriosa como a caixa negra que agacha a terra última e irredutible da nosa condición.
Xavier Seoane.
